భారత అంతరిక్ష పరిశోధన సంస్థ (ISRO) ప్రయోగించిన చంద్రయాన్‌-3.. ఈ సాయంత్రం 6.04గంటలకు జాబిల్లిపై దిగేందుకు సిద్ధమవుతోంది. ఇదివరకు ఏ దేశం దిగని చంద్రుడి దక్షిణ ధ్రువంలో చంద్రయాన్‌ (Chandrayaan-3) దిగనుండటంతో ఈ చారిత్రక ఘట్టాన్ని చూసేందుకు యావత్‌ ప్రపంచం ఉత్కంఠగా ఎదురుచూస్తోంది..
చంద్రుడి ఉపరితలంపై సురక్షితంగా దిగిన తర్వాత.. ల్యాండర్, రోవర్‌లు ఏం పని చేస్తాయనే విషయాన్ని ఓసారి పరిశీలిస్తే..
ల్యాండింగ్‌ ప్రక్రియ సజావుగా పూర్తయిన అనంతరం.. ల్యాండర్ విక్రమ్‌ (Vikram Lander) లోపలి నుంచి ప్రగ్యాన్‌ రోవర్‌ (Pragyan Rover) బయటికొస్తుంది. సైడ్‌ ప్యానళ్లను ర్యాంప్‌గా ఉపయోగించుకుంటూ.. జాబిల్లి ఉపరితలంపైకి అది చేరుకుంటుంది. ఆ పరిసర ప్రాంతాల్లో 14 రోజుల పాటు (చంద్రుడిపై ఒక్క పగలుతో సమానం) ల్యాండర్, రోవర్‌లలో ఉన్న పేలోడ్‌లు తమ విధులని కొనసాగిస్తాయి. ల్యాండర్ చేసే పరిశోధనలు నేరుగా భూమ్మీద ఉన్న పర్యవేక్షణ కేంద్రంతో కమ్యూనికేట్‌ చేసినప్పటికీ.. రోవర్‌ మాత్రం ల్యాండర్‌కు మాత్రమే కమ్యూనికేట్‌ చేసే వీలుంది..
చంద్రయాన్‌-2లో పంపించిన ఆర్బిటార్‌ ఇప్పటకే చంద్రుడి చుట్టూ తిరుగుతున్నందున.. చంద్రయాన్‌-3లో దాన్ని పంపించలేదు. ప్రొపల్షన్‌ మాడ్యూల్‌తోపాటు (PM) ల్యాండర్ (Vikram), రోవర్‌ (Pragyan)లను మాత్రమే పంపించారు. వీటిలో మొత్తం ఐదు పరిశోధక పేలోడ్‌లు (Scientific Payloads) ఉన్నాయి. జాబిల్లిపై వాతావరణ పరిస్థితులు, ఉపరితల నిర్మాణం వంటి అంశాలను అవి నిశితంగా శోధిస్తాయి. అవేంటంటే..
ల్యాండర్ మాడ్యూల్‌ లేదా ల్యాండర్ (LM)ను చంద్రుడి 100కి.మీ కక్ష్యలోకి ప్రవేశపెట్టడమే ప్రొపల్షన్‌ మాడ్యూల్‌ (PM) ప్రధాన విధి. ఈ ప్రక్రియ ఇప్పటికే విజయవంతంగా పూర్తయ్యింది. అయితే, ప్రొపల్షన్‌ మాడ్యూల్‌లోనూ ఒక పేలోడ్‌ ఉంది. దానిపేరు స్పెక్ట్రో పొలారిమెట్రీ ఆఫ్‌ హాబిటబుల్‌ ప్లానెట్‌ ఎర్త్‌ (SHAPE). చంద్రుడి చుట్టూ తిరుగుతూ.. స్పెక్ట్రోమీటర్‌, ఉష్ణ ప్రసరణ పరిశీలక సాధనాల సహాయంతో చంద్రుడి మీద నుంచి భూమిపై పరిశీలన జరుపుతుంది. దాదాపు ఇది మూడు నుంచి ఆరు నెలలు పనిచేయనుంది..
ఇక చంద్రయాన్‌-3లో వెళ్లిన ల్యాండర్ పేరు విక్రమ్‌. దీని బరువు 1749.8 కిలోలు (రోవర్‌తో కలిపి); జీవితకాలం.. 14 రోజులు (చంద్రుడిపై ఒక పగలు). 2 రెండు మీటర్ల పొడవు, 2 మీ. వెడల్పుతోకూడిన ఈ ల్యాండర్‌లో మూడు పేలోడ్‌లను అమర్చారు.
RAMBHA: రేడియో అనాటమీ ఆఫ్‌ మూన్‌ బౌండ్‌ హైపర్‌సెన్సిటివ్‌ ఐనోస్పియర్‌ అండ్‌ అట్మాస్పియర్‌ (రాంభా): చంద్రుడి ఉపరితలంపై ప్లాస్మా (అయాన్లు, ఎలక్ట్రాన్‌ల) సాంద్రతపై అధ్యయనం చేస్తుంది.
ChaSTE: చంద్రాస్‌ సర్ఫేస్‌ థర్మో ఫిజికల్‌ ఎక్స్‌పెరిమెంట్‌ (చాస్టే) : చంద్రుడి ఉపరితలంపై ఉష్ణ లక్షణాలను కొలుస్తుంది.
ILSA: ఇన్‌స్ట్రుమెంట్‌ ఫర్‌ లూనార్‌ సీస్మిక్‌ యాక్టివిటీ (ఐఎల్‌ఎస్‌ఏ) : చంద్రయాన్‌-3 దిగిన ప్రాంతంలో భూకంపాల తీవ్రతపై ఇది ప్రయోగాలు చేస్తుంది. జాబిల్లి పొరలు, మట్టి స్వభావాన్ని పరిశీలిస్తుంది. భవిష్యత్తులో ప్రయోగాలకు అనుగుణంగా ఇది ఉపయోగపడుతుంది..
LRA: లేజర్‌ రెట్రోరిఫ్లెక్టర్‌ అర్రే : ఇది అమెరికా అంతరిక్ష పరిశోధక సంస్థ నాసాకు చెందిన పరికరం. చంద్రుడిపై గతిశాస్త్రాన్ని అర్థం చేసుకునేందుకు ఇది ఉపయోగపడుతుంది. ఇందులో ఏడు సెన్సార్లు ఉన్నాయి. ల్యాండర్ హజార్డ్‌ డిటెక్షన్‌ అండ్‌ అవాయిడెన్స్ కెమెరా కూడా ఇందులోనే ఉంది. ఇలా ల్యాండర్‌లో మొత్తంగా ఆరు ప్రక్రియలున్నాయి. ల్యాండర్ లెగ్‌, రోవర్‌ ర్యాంప్‌ (ప్రైమరీ, సెకండరీ), రోవర్‌, ఐఎల్‌ఎస్‌ఏ, రాంభా, చాస్టే పేలోడ్‌లతోపాటు వీటిని అనుసంధానించే సురక్షిత వ్యవస్థ, ఎక్స్‌ బ్యాండ్‌ యాంటెన్నాలున్నాయి.
ఇక ల్యాండర్‌లో పంపించిన రోవర్‌ పేరు ప్రగ్యాన్‌. దీని బరువు 26 కిలోలు. జాబిల్లి ఉపరితలంపై సురక్షితంగా దిగిన తర్వాత అందులో నుంచి బయటకు వస్తుంది. ఆరు చక్రాల సహాయంతో చంద్రుడి ఉపరితలంపై తిరుగుతూ 14 రోజులు పనిచేస్తుంది. ఇందులో రెండు పేలోడ్‌లు ఉన్నాయి.
LIBS: లేజర్‌ ఇండ్యూస్డ్‌ బ్రేక్‌డౌన్‌ స్పెక్ట్రోస్కోప్‌ : గుణాత్మక, నిర్మాణాత్మక మూలకాలను విశ్లేషించడానికి ఉపయోగపడుతుంది. ఈ పరికరంలో ఉన్న లేజర్‌ మట్టిపై పడుతుంది. అలా దాన్ని కరిగించడం ద్వారా అందులో ఉన్న రసాయన మూలకాలు, ఖనిజ సంపదను గుర్తించడంలో దోహదపడుతుంది.
APXS: ఆల్ఫా పార్టికల్‌ ఎక్స్‌-రే స్పెక్టోమీటర్‌ :ల్యాండింగ్‌ అయిన ప్రదేశంలోని మట్టి, రాళ్లలో ఉన్న రసాయనాలను గుర్తిస్తుంది. ముఖ్యంగా మెగ్నీషియం, అల్యూమినియం, సిలికాన్‌, పొటాషియం, కాల్షియం, టైటానియం వంటి మూలకాలను గుర్తించే పనిలో నిమగ్నమవుతుంది.
14 రోజులే అయినప్పటికీ..
సోలార్‌ ప్యానెల్‌ల ద్వారా శక్తిని పొందే విక్రమ్‌, ప్రగ్యాన్‌ల జీవితకాలం 14 రోజులే. అందుకే చంద్రుడిపై సూర్యరశ్మి ఉన్నంతసేపే ఈ వ్యవస్థలన్నీ సక్రమంగా పనిచేస్తాయి. సూర్యాస్తమయం అయ్యాక- మొత్తం అంధకారంగా మారుతుంది. ఆ సమయంలో ఉష్ణోగ్రతలు మైనస్‌ 180 డిగ్రీల సెల్సియస్‌కు పడిపోతాయి. అలాంటి పరిస్థితుల్లో ల్యాండర్, రోవర్‌ వ్యవస్థలు మనుగడ సాగించడం సాధ్యం కాదు. 14 రోజుల తర్వాత మళ్లీ అక్కడ సూర్యోదయం అయ్యాక.. ల్యాండర్, రోవర్‌లపై సూర్యరశ్మి పడి, ఒకవేళ మళ్లీ అవి పనిచేస్తే మరింత ప్రయోజనమేనని ఇస్రో శాస్త్రవేత్తలు వెల్లడించారు. అయితే, ల్యాండర్ క్రియాశీలం అయితేనే భూమికి సంకేతాలు చేరే అవకాశం ఉంటుంది..
